Stanisławski Jan (1893–1973), anglista, leksykograf, pedagog.
Ur. 20 IV w Tomsku na Syberii, był wnukiem Oskara (zob.), najmłodszym synem Artura (zob.) i Emilii z Bujardów.
Dzięki staraniom matki, S. trafił do rodziny we Francji, gdzie w r. 1900 rozpoczął naukę. Kontynuował ją w St. Michael’s College w Hitchin (Hertfordshire) w Wielkiej Brytanii aż do ukończenia tej szkoły w r. 1910. T.r. powrócił do Francji i podjął pracę jako urzędnik w banku, rozpoczynając jednocześnie studia humanistyczne na Sorbonie. Studiów tych jednak nie ukończył. W r. 1914 został zmobilizowany do armii rosyjskiej i służył w niej w stopniu szeregowca co najmniej do wybuchu rewolucji lutowej 1917 r.
Pod koniec r. 1919 powrócił S. do niepodległej już Polski i wstąpił do WP. W r. 1921 ukończył Szkołę Podchorążych w Bydgoszczy i został mianowany podporucznikiem w 83 pp, wkrótce jednak zrezygnował ze służby zawodowej i przeszedł do rezerwy. Zamieszkał początkowo u krewnych w Krakowie. Na krótko podjął pracę w Banku Związku Spółek Zarobkowych. Gdy zaczęła działać polska organizacja Young Men’s Christian Association (YMCA) objął w niej w r. 1924 funkcję wicedyrektora ogniska w Krakowie; odszedł w r. 1928, kiedy został mianowany lektorem języka angielskiego na UJ. Od t.r. prowadził też na UJ ćwiczenia proseminaryjne dla anglistów. Wydał w tym czasie m.in. podręcznik języka angielskiego dla średniozaawansowanych A Pole’s Trip to London (W.–Kr. 1928–9, wznowiony później pt. A Pole in London, Kr. 1939) oraz popularny Słownik angielsko-polski i polsko-angielski (W. 1929, również wznawiany), prowadził też kurs języka angielskiego nadawany przez krakowską rozgłośnię Polskiego Radia. W l. 1929–39 wykładał język i handlową korespondencję angielską w Wyższym Studium Handlowym (od r. 1938 Akad. Handlowej) w Krakowie.
W r. 1939 wziął S. udział w kampanii wrześniowej w szeregach 20 pp i dostał się pod Zamościem do niewoli niemieckiej. Udało mu się jednak zbiec z transportu kolejowego i wrócić do Krakowa, gdzie 6 XI t.r. został wraz z innymi pracownikami UJ aresztowany i wywieziony do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen. Zwolniony 8 II r.n., utrzymywał się odtąd z lekcji języków obcych i brał udział w tajnym nauczaniu studentów Akad. Handlowej. W l. 1943–4 prowadził z Marią Laskowską-Michalską ćwiczenia i wykłady z gramatyki opisowej oraz fonetyki dla studentów anglistyki tajnego UJ. Pod koniec wojny i tuż po niej podręcznik i słownik S-ego wznawiane były kilkakrotnie, głównie w Londynie, dla polskiego wychodźstwa wojennego.
Po wojnie, w r. 1945, objął S. z powrotem stanowisko lektora języka angielskiego na UJ, ucząc jednocześnie w Akad. Handlowej (do r. 1950) i na Akad. Medycznej. W l. 1945–6 redagował przeznaczony dla zagranicy miesięcznik „Polish Monthly Review” (ukazały się tylko trzy numery, w r. 1946 pt. „Polish Review”). Ogłosił też kolejne podręczniki, również wznawiane później w Polsce i za granicą: A New English Manual (Kr. 1945, London–Rome [1945]), English Correspondence and Commercial English (Kr. 1946, London 1947, wynik współpracy z Akad. Handlową), Nowy słownik angielsko-polski i polsko-angielski (Kr. 1945, wyd. 2, Kr. 1947) i w l. 1950–1 dwutomową Gramatykę angielską dla zaawansowanych (W.). We wrześniu 1958 przeszedł na emeryturę.
W r. 1955 rozpoczął S. pracę nad najobszerniejszym dotychczas w Polsce słownikiem angielsko-polskim i polsko-angielskim, który stał się dziełem jego życia. Część pierwsza, zatytułowana Wielki słownik angielsko-polski, obejmująca ponad 100 tys. haseł, ukazała się w r. 1964 (W.) i do r. 1998 doczekała się dziewiętnastu wydań; znacznie obszerniejsza (ok. 180 tys. haseł) część druga, pt. Wielki słownik polsko-angielski, wydana w r. 1969 (W., obie części pod red. W. Jassema), miała do r. 1999 dziewiętnaście wydań. Dzieło przyjęto jako owoc «renesansowego porywu» (W. Sadkowski) i nawet bardziej krytyczni recenzenci określali je jako «imponujące i niezastąpione» (R. Stiller). Po opublikowaniu Wielkiego słownika… został S. uhonorowany odznaką Zasłużonego Działacza Kultury. Od początku l. siedemdziesiątych zaczęły się ukazywać w dużych nakładach: Podręczny słownik angielsko-polski (W. 1971, wyd. 19, W. 1998) S-ego przygotowany wraz z Katarzyną Billip i Zofią Chociłowską, Podręczny słownik polsko-angielski (W. 1973, wyd. 19, W. 1998) – wraz z Małgorzatą Szerchą, oraz Kieszonkowy słownik angielsko-polski, polsko-angielski (W. 1972, wyd. 17, W. 1999) – wraz z Janiną Jaślarz. Wszystkie te słowniki nadal są wznawiane. W pamięci uczniów pozostał S. jako wybitny pedagog, prekursor «mody» na angielską kulturę i styl życia. Oprócz angielskiego znał dobrze także język francuski i rosyjski. S. zmarł w Krakowie 4 VIII 1973 i został pochowany na cmentarzu Rakowickim.
W małżeństwie zawartym w r. 1922 z Marią Pizło (1890–1958), nauczycielką szkoły powszechnej, miał S. córkę Małgorzatę (ur. 1923), zamężną Szercha, polonistkę, tłumaczkę literatury angielskiej, pomocnicę w pracy nad Wielkim słownikiem angielsko-polskim i polsko-angielskim.
Fot.: Arch. Dok. Mechan. w W., sygn. IKC N-550, CAF XIII-S; – Bibliografia anglistyki polskiej 1945–1975. Językoznawstwo-Literaturoznawstwo, Red. J. Fisiak, W. 1977; Grzegorczyk P., Index lexicorum Poloniae, W. 1967; Bibliography of Books in Polish or Relating to Poland Published outside Poland since September 1 st, 1939, Compiled by J. Zabielska, London 1954–66 I–III; toż, Compiled by Z. Jagodziński, London 1985 IV; Brzoza C., Kraków między wojnami. Kalendarium, Kr. 1998; – Akademia Ekonomiczna w Krakowie. Księga pracowników, Kr. 2000; Akademia Ekonomiczna w Krakowie w l. 1925–2000, Red. J. Małecki, Kr. 2000; Fisiak J., English Studies in Poland, P. 1983; Gawęda S., Uniwersytet Jagielloński w okresie II wojny światowej, Kr. 1986; Grece-Dąbrowska C., English Literaturę in the Secret University of Cracow, w: Ne cedat Academia, Kr. 1975; Kydryński J., Budzę się ze snu, „Dzien. Pol.” 1960 nr 109; Sadkowski W., Znamię osobowości, „Współczesność” 1969 nr 14 s. 10; Stiller R., Refleksje nad słownikami, tamże 1969 nr 20 s. 7–9; Szumowski M., Moim zdaniem. Nie umierajcie w wakacje, „Gaz. Krak.” 1973 nr 215; Wydział Filologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kr. 1964; Wyrok na Uniwersytet Jagielloński 6 listopada 1939, Kr. 1989 (W. Baczkowska, fot.); – Czem jest? Co robi? Gniazdo krakowskie polskiej Y.M.C.A., [Kr. 1925] s. 2; Księga adresowa miasta Krakowa i województwa krakowskiego, Kr. 1932; Roczn. oficerski, W. 1923; Szkoły wyższe Rzeczypospolitej Polskiej, W. 1930; – Rose W.-J., The Polish Memoirs, Ed. D. Stone, Toronto–Buffalo 1975; – „Dzien. Pol.” 1973 nr 186; „Ilustr. Kur. Pol.” 1964 nr 259 (fot); „Tyg. Powsz.” 1973 nr 33, 40; – Arch. UJ: sygn. S III Ct (teczka osobowa S-ego); B. Jag.: Zbiór klepsydr krak. (klepsydry S-ego i jego żony); Zbiory Tomasza Niewodniczańskiego w Bitburgu: Arch. Spółki Wydawniczej „Rój”; – Informacje córki S-ego, Małgorzaty Szerchy z Kr.
Joanna Podhorodecka